Nuestra tierra, ancha tierra*

*ο τόπος μας, μεγάλη γη

Είναι κάποιες μικρές, πολύτιμες στιγμές στην ζωή σου, που σου συμβαίνουν εκεί που δεν το περιμένεις, γκρεμίζουν τα στερεότυπά σου και διαρηγνύουν τα στεγανά σου. Μόνο που η απώλεια των στεγανών αντί να σε αφήσει ευάλωτη και πληγωμένη όπως φοβόσουν όταν τα έχτιζες, σε κάνει πλουσιότερη, δυνατότερη και καλύτερη.  Μια από αυτές τις στιγμές ήταν για μένα η 6^η Σεπτεμβρίου 2001. Εκείνη τη μέρα, ως μέλος της Μεικτής Χορωδίας του Δήμου Αθηνών συμμετείχα στο Canto General του Μ. Θεοδωράκη και ούτε καν είδα αυτή την στιγμή να μου έρχεται! Όλα τα ωραία πράγματα στην ζωή μου έγιναν χωρίς να το περιμένω...  Ίσα ίσα την ημέρα της συναυλίας ήμουν αρκετά υπεροπτική και υπεράνω του γεγονότος, το θεωρούσα μία απλή διεκπεραίωση.

Είχαν προηγηθεί δύο μήνες προβών καλοκαιριάτικα. Να κάνεις κάθε μέρα πρόβες Ιούλιο και Αύγουστο όταν είσαι 22 χρονών δεν είναι το τυπικό και το σύνηθες. Ήταν όμως έργο που είχε αναλάβει να υποστηρίξει η χορωδία και έτσι θέλοντας και μη το ρίξαμε στην μελέτη. Το έργο δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο μουσικά, έχει όμως πολλά μέρη και είναι απαιτητικό ρυθμικά. Και μην ξεχάσω ότι είναι στα Ισπανικά. Ο ρόλος της χορωδίας εκτός από το να πλαισιώνει μελωδικά τους σολίστες είναι και αυτός των κρουστών.  Σε κάποιο σημείο τραγουδάμε γρήγορα και κοφτά νε-νε-νε-νε-νε-νε-νε-νε-νε και σκοπός είναι να ακουστεί σαν drum roll. Πρέπει να είναι ακριβές και μετρημένο. Ο μαέστρος δουλεύει αρχικά το μέρος της κάθε φωνής ξεχωριστά και μετά τραγουδάμε όλοι μαζί. Όταν μελετάνε το μέρος τους οι τενόροι, οι υπόλοιποι κάνουμε tacet, ελληνιστί τουμπεκί. Όταν όμως είσαι 22 οτιδήποτε σου φαίνεται αστείο και άξιο ειρωνίας και σαρκασμού. Μελετάνε οι ανδρικές φωνές το Los Libertadores που αρχίζει πολύ δυναμικά και επαναστατικά σαν εμβατήριο. El arbol del pueblo, el arbol de la tormenta. Μιλάει για το δέντρο, το δέντρο του λαού, το δέντρο της καταιγίδας. Εγώ κάνω χωνί τις παρτιτούρες μου για να αποκτήσει η φωνή μου ηχόχρωμα τηλεβόα και λέω στις υπόλοιπες σοπράνες: «Αύριο Τετάρτη, ΟΛΟΙ στην πλατεία Κάνιγγος! θα μιλήσει η γραμματέας του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα!» και σκάμε όλοι στα γέλια. Γαμώτο, μπορώ να γίνω πολύ κωλόπαιδο, άν θέλω.

Έτσι ξεκίνησε η σχέση μου με το Canto General. Θεόστραβα! Κατ’ αρχάς θεωρούσα τον Θεοδωράκη υπερεκτιμημένο, άσε που αν έχεις κάνει διπλές φούγκες του Μπάχ, οι απλές μελωδικές γραμμές σου φαίνονται οδοντόκρεμες χωρίς fluoride. Ευτυχώς δεν μένουμε για πάντα τόσο νέοι και άμυαλοι! Μεγαλώνουμε και πήζει το μυαλό μας. Οι πρόβες του Ιουλίου ήταν μόνο με τις φωνές, τίποτα ιδιαίτερο μουσικά, όταν όμως τον Αύγουστο ξεκινήσαμε πρόβες με την ορχήστρα, τότε είδα τα πράγματα με άλλο μάτι. Μπήκε και η ενορχήστρωση στο παιχνίδι. Τώρα μάλιστα! Αυτό που εμένα μου φαινόταν ένα βαρετό ιιιιι, ήταν κομμάτι ενός πολύπλοκου συνόλου. Και όταν μπήκανε και τα κρουστά στο παιχνίδι, έμεινα μαλάκας! Καλός ο Μπάχ, ο Χαίντελ και ο Μότσαρτ, αλλά το περισσότερο κρουστό που είχα συναντήσει μέχρι εκείνη την στιγμή ήταν στο Hallelujah του Haendel, τα τύμπανα να παίζουν la-la-re-la, la-la-re-la. Δύο σελίδες παρτιτούρα όλες και όλες. Το Canto General όμως είναι βασισμένο στα κρουστά. Χάλκινα τύμπανα, στρατιωτικά τύμπανα, μαράκες, τριγωνάκια, καλίμπες, ξυλόφωνα, ντέφια, πές το και έγινε!  Τώρα πια όταν δεν ήταν να τραγουδάει η φωνή μου, δεν έκανα κρύα αστεία. Κοίταζα τα κρουστά με ανοιχτό το στόμα! Εντάξει, δεν λέω την πλήρη αλήθεια, που και πού (πολύ σπάνια όμως) κοροϊδεύαμε τον μαέστρο της ορχήστρας που – ίσως για να δώσει έμφαση – χοροπήδαγε αρκετά. Μπροστά είχε καράφλα και πίσω πολύ μακρύ κατσαρό μαλλί και όπως χοροπήδαγε στο "y Jehova repartió el mundo a Coca-Cola Inc., Anaconda, Ford Motors, y otras entidades"* κουνιόταν περίεργα. (* ο Θεός μοίρασε τον κόσμο στην Coca Cola Inc. Anaconda, Ford Motors, και σε άλλες). Δεν φταίω εγώ ρε παιδιά, ήταν αστείος!

Εν τω μεταξύ άρχισα να προσέχω τους στίχους. Ω...! Και τότε, άρχισε ένας έρωτας που κρατάει άσβηστος μέχρι σήμερα! Είναι η ποίηση του P. Neruda. Τόσο λυρική, τόσο μεθυστική, τόσο ωμή, τόσο παθιασμένη, τόσο πραγματική! Όταν καμιά φορά το βράδυ, την ελάχιστη στιγμή πριν κοιμηθώ, τότε που δεν ακούω ήχους από το κεφάλι μου, αυτό το πάθος ακούω να κυλάει στις φλέβες μου...   

"Πατρίδα, έχεις γεννηθεί από ξυλοκόπους,

απο τέκνα αβάφτιστα, απο μαραγκούς,
απο κείνους που δώσαν σαν παράξενο πουλί
μια σταγόνα αίμα πετούμενο
και σήμερα θα γεννηθείς και πάλι σκληρή,
μες απο εκεί που ο προδότης και ο δεσμοφύλακας
σε πιστεύανε παντοτινά θαμμένη.
Σήμερα, όπως και τότε, θα γεννηθείς απ' το λαό.
Σήμερα θα βγεις μες απ' το κάρβουνο και τη δρόσι.
Σήμερα θα καταφέρεις να τραντάξεις τις πόρτες
με χέρια κακοπαθιασμένα, με κομμάτια
ψυχής που περισώθηκε, με δέσμες
από βλέμματα που ο θάνατος δεν έσβησε:
εργαλεία φοβερά
κάτω απ' τα κουρέλια, έτοιμα για τη μάχη"

America Insurrecta, "Ξεσηκωμένη Αμερική", Κάντο Χενεράλ). 

Ο Νερούδα μιλάει για την πατρίδα του την Χιλή, για τις ομορφιές, τον πλούτο της, τις μεγάλες ξένες εταιρείες που τον αρπάζουν και εκμεταλεύονται τον λαό. Καταπώς φαίνεται η αδικία και η καταπίεση είναι παγκόσμιο και διαχρονικό φαινόμενο...

Στην προγενική και τη γενική πρόβα στο θέατρο του Λυκαβητού είχε δυνατό αέρα και ψύχρα. Ο αέρας έφερνε μία άσχημη μυρωδιά. «Ρε παιδιά τί βρωμάει έτσι;» ρωτάει ο μαέστρος. «Εμείς μαέστρο» απαντάω εγώ, «έχουμε ψοφήσει από το κρύο!» Το βράδυ της συναυλίας όμως ενώ πήγα στο θέατρο με διεκπαιρεωτική διάθεση, στα καμαρίνια άλλαξα γνώμη. Το κοινό ήταν πολύ θερμό, χειροκροτούσε αφειδώς. Την Φαραντούρη, τον Πανδή, αλλά και την χορωδία. Αρχίσαμε να ζεσταινόμαστε και εμείς, να θέλουμε να δώσουμε περισσότερα. Ώσπου στο διάλειμμα...

...εμφανίστηκε ο Θεοδωράκης! Τον είδαμε στα καμαρίνια και μας έφυγε η μαγκιά! Έχει ένα εκτόπισμα και μία τέτοια προσωπικότητα που καταλαμβάνει όλο τον χώρο, ακόμα και τον αέρα, και έτσι χωρίς να μπορείς να το προσδιορίσεις, ή να το ελέγξεις, αναπνέεις Θεοδωράκη. Βγήκε στο δεύτερο μέρος εν μέσω φρενήρους χειροκροτήματος από το κοινό και κάθησε στην πρώτη σειρά και μετά τα φώτα έσβησαν και το στερεότυπο μου έγινε κομματάκια... Τώρα, έπρεπε να τα δώσουμε όλα! Ήταν τέτοιος ο παλμός από το κοινό, που τον παίρναμε οι μουσικοί και τον κάναμε δύναμη! Δεν έχω τραγουδήσει πιο παθιασμένα στην ζωή μου! Δεν ήταν μόνο τραγούδι, ήταν αναπνοή, ήταν ζωή, ήταν μία διαχρονική και αέναη αναζήτηση μίας ψυχής που ζητάει έναν καλύτερο κόσμο. Και εκεί που νόμιζα ότι δεν πάει άλλο, στο τελευταίο κομμάτι πριν το τέλος, ανέβηκε να διευθύνει ο Θεοδωράκης... Πόσο απροετοίμαστη ήμουν για αυτό που επρόκειτο να συμβεί!

Σήκωσε τα χέρια του και ήταν ένας γίγαντας! Δεν διήυθυνε την ορχήστρα με τους κλασικούς κανόνες διεύθυνσης, αλλά ποιός τους χέζει τους κανόνες! Έτσι και αλλιώς ξέραμε την παρτιτούρα απ΄ έξω, δεν μας χρειάζονταν οι κανόνες. Θέλαμε αγνή έμπνευση. Και την είχαμε! Όλη μου η ζωή, όλη μου η ύπαρξη, ήταν αυτές οι λέξεις: nuestra tierra, ancha tierra, soledades... Η ψυχή μου κρατιόταν με το ζόρι στην άκρη των κοντών μου μαλλιών!

---

Την Τρίτη 17/7/2012 έχει το Canto General στο Ηρώδειο. Στις κερκίδες του Ηρωδείου, στην ζέστη που αναβλύζει από το δικό μας  la machacó en morteros indomables*. Και εκεί πάνω, πάλι τα βλέματα, εργαλεία φοβερά, κάτω από τα κουρέλια, έτοιμα για την μάχη...

*το έδαφος σε ένα γουδί αδάμαστο