Με θέλουν όλοι για το κορμί μου

Σάλος έχει ξεσπάσει με την νέα νομοθεσία (ν. 3984/2011) βάσει της οποίας η δωρεά οργάνων θεωρείται προεπιλεγμένη, η λεγόμενη εικαζόμενη συναίνεση, που θα ισχύσει από 1/6/2013. Κατόπιν τούτου, το Ινστιτούτο Καταναλωτών της Ελλάδας προχώρησε σε ανακοίνωσή του δηλώνει ότι «Η δωρεά οργάνων είναι μια εθελοντική ανθρωπιστική προσφορά» και προτείνει στους πολίτες να συμπληρώνουν τη σχετική δήλωση ότι «Αρνούμαι να γίνω δότης οργάνων», την οποία θα βρουν στις ιστοσελίδες και στα γραφεία της με τις σχετικές κοινοποιήσεις και οδηγίες. 

Το δίλημμα ήρθε σε μία εποχή εθνικής συμφωνίας και ομόνοιας και απειλεί να τινάξει στον αέρα την μακροχρόνια κοινωνική γαλήνη. 

Προσωπικά, αν και δεν είμαι κατά της δωρεάς οργάνων υπό προϋποθέσεις, είμαι φανατικά υπέρ της αυτοδιάθεσης και θεωρώ ότι η εικαζόμενη συναίνεση εγείρει σοβαρό ηθικό, αλλά και κοινωνικό ζήτημα. 

Λίγος κόσμος γνωρίζει ότι τα προς μεταμόσχευση όργανα συλλέγονται, (αγγλιστί harvested, λες και είναι ροδάκινα) όχι μετά τον σωματικό θάνατο (παύση της καρδιακής λειτουργίας), αλλά πριν από αυτόν. Μετά τον σωματικό θάνατο τα όργανα, με εξαίρεση τον αμφιβληστροειδή και το δέρμα, είναι παντελώς άχρηστα για μεταμόσχευση. Το 1959 εισήχθη ο όρος του εγκεφαλικού θανάτου, που σημαίνει μόνιμη απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους (brain stem death) και που συνοδεύεται από παρουσία μόνιμης και διαρκούς άπνοιας. Άνθρωποι με εγκεφαλικό θάνατο δεν αντιμετωπίζονται θεραπευτικά ως ζώντες , αλλά υποβάλλονται σε κατάλληλη υποστήριξη προκειμένου να διατηρηθούν τα όργανα τους στην καλύτερη δυνατή βιολογική κατάσταση, ώστε να μπορούν να προσφέρουν ζωή σε άλλους ανθρώπους. 

Υπάρχει σαφέστατη διαφορά μεταξύ της φυτικής κατάστασης (vegetative state) και του εγκεφαλικού θανάτου. Η φυτική κατάσταση είναι μια σοβαρότατη εγκεφαλική βλάβη, που όμως δεν σημαίνει θάνατο του ατόμου. Στη φυτική κατάσταση, ενώ διατηρείται ικανοποιητική η λειτουργία του εγκεφαλικού στελέχους, μόνον ο εγκεφαλικός φλοιός έχει παύσει να λειτουργεί. Στην περίπτωση αυτή το άτομο έχει αυτόματη αναπνοή και καρδιαγγειακή λειτουργία, αλλά στερείται συνείδησης. Μόνιμη φυτική κατάσταση (persistent vegetative state) οφείλεται σε σοβαρή βλάβη του εγκεφάλου και αντιστοιχεί σε μια υποτυπώδη μορφή ζωής. Κατ αυτήν, ο ασθενής αν και έχει απολέσει όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητα του ατόμου, μπορεί με κατάλληλη φροντίδα να διατηρείται στη ζωή. Έχει συμβεί, σε σπάνιες περιπτώσεις ασθενών με οριακή εγκεφαλική βλάβη, να επέλθει ανάνηψη από αυτήν την κατάσταση. Σε καμία περίπτωση, τα άτομα με παρατεινόμενο κώμα ή μόνιμη φυτική κατάσταση δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως εγκεφαλικά νεκρά και ακόμη περισσότερο, να θεωρηθούν ως δότες οργάνων. 

Το ηθικό ζήτημα, κατά την γνώμη μου, προκύπτει από το γεγονός ότι η αφαίρεση οργάνων προκαλεί θάνατο (taa, προφανώς!) που ωστόσο θα προέκυπτε έτσι και αλλιώς και από την αφαίρεση του αναπνευστήρα. Ως εδώ καλά. Τώρα θα το πάω λίγο πέρα, προς το πιο μεταφυσικό. Επειδή ουδείς γνωρίζει τί συμβαίνει στον καθένα την φοβερή ώρα του θανάτου του και από ποιές διεργασίες περνάει η αθάνατη ψυχή του, (όποιος έχει κρατήσει χέρι ετοιμοθάνατου τις τελευταίες του στιγμές θα καταλάβει τι εννοώ), προτιμώ να αφήσω Αυτόν που δημιούργησε την ψυχή που αποχωρίζεται από το σώμα να την χειριστεί με τον τρόπο που θεωρεί καλύτερο, χωρίς να παρεμβαίνει ο άνθρωπος. Με άλλα λόγια θεωρώ το πνευματικό όφελος για την αιώνια κατάσταση μιας ψυχής πολύ πιο σημαντικό από το ιατρικό όφελος της διαθεσιμότητας μίας καρδιάς, ή ενός νεφρού. Ωστόσο επειδή σε αυτά τα θέματα δεν υπάρχει εγχειρίδιο, και η κάθε περίπτωση θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με διάκριση. Επίσης θα πρέπει να ακολουθείται ευλαβικά η επιθυμία του κάθε ατόμου για την αυτοδιάθεση του σώματος και των οργάνων του. 

Που με φέρνει στο κοινωνικό ζήτημα. Αν η «δωρεά» οργάνων είναι υποχρεωτική, τότε τίνος είναι τα όργανα; Ποιός έχει την εξουσία και τη δικαιοδοσία στην διαχείρισή τους; Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων; Τα όργανα είναι αναπόσπαστο μέρος μίας αυτόνομης ανθρώπινης οντότητας, ή αποτελούν εξάρτημα της μηχανής σας και ο γιος μου τ’ανταλλακτικό; Τα όργανα έχουν τεράστια αξία! Μήπως έχουν και τιμή; Θεωρούνται οικονομικά αγαθά; Και αν ναι, ποιά είναι τα εμπράγματα δικαιώματα* που τα διέπουν; Νομή; Κυριότητα; Μεταβιβάζονται; Πωλούνται; Πάμε καθόλου καλά; Θα εισάγουμε τα ανθρώπινα όργανα σε καθεστώς αστικού κώδικα; Και μετά τί; Υποθήκη; Ενέχυρο; Ασφάλιστρα κινδύνου; Μήπως βρεθούν τα δικαιώματα επί των μεταμοσχεύσεων των οργάνων μου σε τράπεζα; Άπαξ και ανοίξει αυτό το κεφάλαιο, δεν έχει τέλος. Θα καταντήσει να το διαχειρίζονται αυτοί που διαχειρίζονται και το δημόσιο χρέος, δηλαδή πολιτικοί απατεώνες και αποτυχημένοι οικονομολόγοι, το πράμα μου μέσα! Το ενδεχόμενο να υπάρχουν πρακτικές δολοφονικών επιθέσεων με σκοπό τον εγκεφαλικό θάνατο και την συλλογή των οργάνων το αφήνω για τις τηλεοπτικές σειρές. 

Μία άλλη πτυχή του κοινωνικού ζητήματος είναι ο σεβασμός στην ελεύθερη βούληση. Αν η «δωρεά» οργάνων είναι υποχρεωτική, τότε πώς γίνεται σεβαστή η ελεύθερη βούληση; Δεν έχει το δικαίωμα ο κάθε έκαστος να δρα και να διαθέτει τον εαυτό του, όπως κρίνει και ορίζει ο ίδιος; Η ελεύθερη βούληση δεν μπορεί να θυσιάζεται στο όνομα καμίας φιλανθρωπίας. Η ίδια η έννοια της δωρεάς περιλαμβάνει την προαίρεση, την επιθυμία και την βούληση. Είναι σύμβαση ετεροβαρής χαριστική, επειδή μόνο το ένα μέρος (ο δωρητής) αναλαμβάνει υποχρεώσεις, ενώ το άλλο μέρος δεν οφείλει αντιπαροχή. Η επιβολή υποχρεωτικού χαρακτήρα, αναιρεί την έννοια της δωρεάς. Δεν νομίζω ότι μπορώ να τονίσω αρκετά την αξία που θεωρώ ότι έχει η ελεύθερη βούληση και η έκφρασή της. Μπορεί να μην συμφωνώ μαζί σου, αλλά η έκφραση των θέλω σου μου είναι απολύτως σεβαστή, ακόμα και αν αντιτίθεται με τα δικά μου. 

Δεν εξετάζω αν αυτή τη στιγμή τα διαθέσιμα προς μεταμόσχευση όργανα επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες. Προφανώς και δεν επαρκούν, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα τα πάρουμε με το ζόρι. Θυμάμαι τα 18α γεννέθλιά μου. Εκείνο το πρωί, πήγαμε με τον (τότε) καλό μου στον Ευαγγελισμό και για πρώτη φορά έγινα εθελοντής αιμοδότης. Η χαρά μου ήταν απερίγραπτη! Ήταν από τις πιο αυθεντικές εμπειρίες της ζωής μου! Έκτοτε δίνω αίμα εθελοντικά σε τακτική βάση, πάντα με χαρά και πάντα με την καρδιά μου, αλλά την αξία στην όλη προσφορά την κάνει το εθελοντικό της πράξης. Αν δεν ήταν εθελοντική, αλλά υποχρεωτική θα ήμουν έξω από τον Ευαγγελισμό να φωνάζω: «Δότη πολέμα! Σου πίνουνε το αίμα!»

---- 

* Εμπράγματα δικαιώματα: είναι οι νομικές μορφές εξουσίασης του ανθρώπου επί των οικονομικών αγαθών, δηλαδή τα δικαιώματα που κατά τον κώδικα (Α.Κ. 973) παρέχουν εξουσία άμεση και κατά παντός επί του πράγματος. 

Εμπράγματα δικαιώματα είναι τα: (πλήρης) Κυριότητα, Επικαρπία, Οίκηση, Ψιλή Κυριότητα, Πραγματικές δουλείες, Περιορισμένες προσωπικές δουλείες, Νομή, Ενέχυρο, Υποθήκη, Αναγκαστική απαλλοτρίωση, Αναγκαστική Προσκύρωση, Οριζόντια Ιδιοκτησία, Κάθετη Ιδιοκτησία, Γήπεδο, Οικόπεδο. 

Με την Κυριότητα (πλήρης κυριότητα) να είναι η άμεση, καθολική και απόλυτη εξουσία του προσώπου πάνω στο πράγμα.