Τhe final frontier

Με αφορμή ένα επεισόδιο Star Trek που είδα μέσα στην εβδομάδα είχα μπει σε ορισμένες σκέψεις για το πόσο η λογική είναι υπεράνω του συναισθήματος. Στη συνέχεια συνέβη και ο θάνατος του Leοnard Nimoy, του ηθοποιού που ενσάρκωσε τον περίφημο Βουλκάνιο (Vulcan) Mr. Spock , και ήρθε και έδεσε το πράγμα. 

Τα ανέκδοτα παλιά, και γνωστά σε εμάς τα σπασικλάκια. 

-How many ears does Spock have?

- Three! The left, the right, and... the final front-ear! 

Οι Vulcans είναι ένα είδος ανθρωποειδών που κατάγονται από τον πλανήτη Vulcan (προφανώς), και αν και είναι ικανοί να βιώνουν πολύ ισχυρά συναισθήματα, έχουν αναπτύξει τεχνικές να τα καταπιέζουν σε σημείο που να μην μπορούν να χύσουν δάκρυα. Αντ' αυτών προτάσσουν την λογική μπροστά και πάνω από όλα, ως οδηγό και κριτήριο των αποφάσεων και των πράξεών τους.

Αν και οι Βουλκάνιοι είναι κατά βάση καλοί, κοιτάζω γύρω μου και υποψιάζομαι ότι μάλλον τείνουν να κυριαρχήσουν στον πλανήτη και να επιβάλλουν την παγκόσμια κυριαρχία της απόλυτης λογικής. Η λογική έχει θεοποιηθεί, απόλυτα φυσικό ως ένα σημείο, γιατί είναι εξαιρετικά σπάνια! 

Πού να την βρείς την σήμερον; ΟΕΟ? Μόλις εντοπίσουμε έναν λογικό άνθρωπο τον προσκυνάμε. Άσε που όλοι έχουμε έρθει αντιμέτωποι με συμπεριφορές που δημιουργούνται είτε από δεισιδαιμονία, είτε από άγνοια, είτε από φόβο, είτε από προσκόλληση σε μια ηλίθια τυπολογία/παράδοση που ενίοτε προέρχεται και από δεισιδαιμονία και από άγνοια και από φόβο! Δεν μιλάω για αυτά. Στον σκοταδισμό, η λογική είναι το αντίδοτο. Είναι αυτή που μας βοηθάει να εξηγήσουμε και να ξεπεράσουμε τους φόβους μας. 

Έτσι εισήχθηκε στη φιλοσοφία ο ορθολογισμός (και πολύ καλά έκανε αρχικά). Ο Ορθολογισμός είναι μια πνευματική κατεύθυνση κατά την οποία μοναδική πηγή γνώσης είναι η λογική σκέψη που προέρχεται από τη δύναμη του νου, την αντιληπτική ικανότητα της αίσθησης (sensatio) διαμέσου του ορθού λόγου (διάνοισ - ratio). Υποστηρίζει ότι, επειδή η ίδια η πραγματικότητα έχει μια εγγενώς ορθολογική δομή, υπάρχουν αλήθειες (ειδικά στην λογική και στα μαθηματικά αλλά και στην ηθική και την μεταφυσική) τις οποίες ο νους μπορεί να τις συλλάβει άμεσα. Στην ηθική ο ορθολογισμός βασίζεται σε ένα «φυσικό φως» και στη θεολογία αντικαθιστά την υπερφυσική αποκάλυψη με τον λόγο. 

Από γνωσιολογικής απόψεως: Ο Ορθολογισμός διατυπώνει ότι υπάρχουν γνώσεις που δεν προέρχονται από την εμπειρία δια των αισθήσεων αλλά πηγάζουν από την λογική σκέψη εκ των προτέρων, δηλαδή ανεξάρτητα από κάθε εμπειρία. Η γνώσεις που αποκτούνται μέσω της λογικής σκέψης έχουν κατά τους ορθολογιστές υπεροχή έναντι των γνώσεων τις οποίες αντλούμε από την εμπειρία δια των αισθήσεων, υπεροχή ως προς την ακρίβεια και την βεβαιότητα. Εδώ άρχισε να στραβώνει το κλήμα...

Από μεταφυσικής απόψεως: Ορθολογισμός είναι η αντίληψη που δέχεται ότι οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο παράγεται εξαιτίας οποιασδήποτε αιτίας που μπορεί να γίνει κατανοητή από την λογική σκέψη. Ο ορθολογισμός αυτός ταυτίζει το πραγματικό προς το λογικό και έχει συνήγορο του τον γερμανό φιλόσοφο Έγελο. 

Από πρακτικής απόψεως: Ορθολογισμός είναι η αντίληψη ότι η πρακτική ζωή σε όλες της τις εκδηλώσεις μπορεί να ρυθμιστεί από την λογική σκέψη. Κατά τον 20ο αιώνα γίνεται μεγάλη χρήση του όρου ορθολογισμός σε σχέση με την κανονική ρύθμιση της οικονομικής ζωής. Η λεγόμενη «σχεδιοποιημένη οικονομία» που αναπτύχτηκε στην εποχή μας είναι απόπειρα της εφαρμογής του ορθολογισμού στην Οικονομία. Σύμφωνα με κάποιους οικονομολόγους, οφείλεται στην έλλειψη ατομικής δημιουργικής πρωτοβουλίας που σημειώθηκε μετά τον κρατικό παρεμβατισμό. Εδώ το στραβό κλήμα το έφαγε ο γάιδαρος!

Όμως η ανθρώπινη διάνοια, προσωπικότητα, υπόσταση, απαρτίζεται και από συναισθήματα. Γιατί να τα ποινικοποιούμε; Επειδή δεν εμπίπτουν στην απόλυτη και μετρήσιμη λογική; Επειδή οι επιπτώσεις τους δεν ποσοτικοποιούνται; Δυστυχώς αυτή η αντίληψη προέρχεται από τον οπερασιοναλισμό που είναι η επικρατέστερη θετικιστική φιλοσοφική θεωρία στον δυτικό καπιταλιστικό πολιτισμό. Ο οπερασιοναλισμός δεχόταν ότι οι θεωρητικές επιστημονικές έννοιες είχαν κάποιο πραγματικό νόημα μόνο αν κατέληγαν σε κάποια «πράξη μέτρησης» ως προς ένα καθορισμένο σύστημα μέτρησης. Ο εισηγητής του Π. Μπρίτζμαν λέει ότι δεν επιτρέπεται πια να χρησιμοποιούμε για να σκεφτόμαστε έννοιες που δεν θα ήταν δυνατόν να ορίσουμε με μετρητικούς όρους. Οι ανθρώπινες αξίες δεν επιδέχονται μέτρησης με όργανα, άρα είναι αντιεπιστημονικές και απορρίπτονται. Δεν συνηθίζω να διαφωνώ με κατόχους νόμπελ Φυσικής, αλλά για τον Μπρίτζμαν θα κάνω μια εξαίρεση. 

Η δημιουργία και η φαντασία θέλουν συναίσθημα! Ακόμα και ένα μποστάνι καρπούζια να βάλεις, χρειάζεται κάτι να νιώσεις, πολλώ δε μάλλον όταν συναναστρέφεσαι με ανθρώπους. Ναι, για την δημιουργία των ιδεών απαιτούνται ανώτερες νοητικές λειτουργίες από ότι για τα συναισθήματα. Πρέπει όμως να στηριχτείς πάνω σε αυτά για να αναπτύξεις δυνατές ανώτερες νοητικές λειτουργίες. 

Από την άλλη τα συναισθήματα είναι "λιγάκι" αχαρτογράφητα, και μας τρομάζουν. Δεν ελέγχονται εύκολα και ακόμα πιο δύσκολα εξηγούνται. Εξαιτίας αυτής της δυσκολίας να εξηγηθούν αρκετοί πιστεύουν ότι εμπίπτουν στη μεταφυσική. Ούτε η διάνοια εξηγείται, αλλά κανείς δεν θεωρεί ότι είναι κάτι μεταφυσικό. 

Τα συναισθήματα δεν είναι δεισιδαιμονίες! Εξηγούνται, δημιουργούνται, αναπτύσσονται, θριαμβεύουν! Σε πάνε σε μέρη που η λογική από μόνη της δεν θα σε πάει ποτέ! Καμιά φορά ακόμα και στα όρια της λογικής και της τρέλας, μόνο και μόνο για να καταλάβεις στο τέλος, ότι ούτε εκεί δεν υπάρχουν όρια. Η σύγχρονη φυσική έχει αποδείξει ότι τα όρια είναι μια ψευδαίσθηση. 

Συνήθως οι άνθρωποι που είναι ικανοί για τα μεγαλύτερα και βαθύτερα συναισθήματα, είναι εκείνοι που δυσκολεύονται να τα αποδεχτούν και να τα εκφράσουν. Στέκομαι προσοχή μπροστά σε αυτόν τον Γολγοθά!